more information about the project
W 2016 roku obchodziliśmy 1050. rocznicę chrztu Polski. Wśród cennych inicjatyw, w tym naukowych, ukazujących fundamentalny wkład chrześcijaństwa w rozwój kultury polskiej oraz proces kształtowania się świadomości narodowej Polaków, została podjęta inicjatywa, która ma na celu ukazanie owoców tego fenomenalnego związku chrześcijaństwa i polskości oddziałujących na dziedzictwo duchowe i kulturowe świata.
Piękną i mało znaną kartą tych dziejów jest wkład Polaków w rozwój Kościoła Katolickiego na terenie Stanów Zjednoczonych. Nasi rodacy emigrując za ocean w XIX i XX wieku, wśród podstawowych potrzeb, jakie pragnęli realizować w nowych miejscach osiedlenia częstokroć na pierwszym miejscu stawiali posiadanie „polskiej” świątyni, aby móc w ojczystej atmosferze kultu maryjnego czy czczonych w rodzinnych stronach świętych realizować praktyki religijne. Miejsca te przesiąknięte polską perspektywą konfesyjną, historyczną i językową, stawały się niejako automatycznie lokalnymi „ambasadami” wolnej Polski.
W tym elemencie wielonarodowych procesów emigracyjnych na terenie Stanów Zjednoczonych, nasi rodacy pozostawili wiele materialnych śladów życia duchowego i kulturotwórczego fundamentalnie istotnych dla dumy narodowej Polski i Stanów Zjednoczonych. Polacy osiedlający się w Stanach Zjednoczonych niezależnie od okoliczności dziejowych, utworzyli ponad 1000 placówek duszpasterskich, wznosząc kilkaset nowych świątyń oraz pozostawiając wiele śladów polskości w świątyniach już zastanych. Te parafie i kościoły stawały się ważnymi ośrodkami kultury narodowej i oświaty, gdyż oprócz pięknych świątyń budowano i prowadzono przy nich szkoły czy lokalne centra kultury polskiej. Przykładem skali i wyjątkowości tych działań jest chociażby ponad 50 tzw. Polish Cathedrals. W ostatnim czasie jedna z nich – kościół św. Jana Kantego w Chicago – w ramach konkursu Church Madness 2016 została uznana za najpiękniejszą świątynię w USA.
W ostatnich latach w wyniku spadku napływu Polaków do USA i jednocześnie nasilenia się migracji wewnętrznych, wiele z tych parafii i świątyń przechodzi w ręce hispanojęzycznych katolików lub zostaje definitywnie zamkniętych. Dlatego też istnieje pilna konieczność niezwłocznego opisu tych wspólnot i dogłębnej inwentaryzacji obiektów – włącznie z zabezpieczeniem różnych kategorii materiałów archiwalnych oraz stworzeniem bazy „oral history” odnoszącej się do tych zagadnień, a następnie opracowania i udostępnienia tej wielowymiarowej dokumentacji szerokiemu gronu odbiorców w formie drukowanej i elektronicznej. Aby ten cel osiągnąć przygotowaliśmy narzędzia informatyczne, które będą usprawniać gromadzenie tych wielowątkowych danych. Jednak niezastąpionym ogniwem w tym przedsięwzięciu są ludzie, ze szczególnym uwzględnieniem duszpasterzy naszych rodaków, którzy pełnią funkcję koordynatorów merytorycznych na terenie poszczególnych diecezji wchodzących w skład Konferencji Episkopatu Stanów Zjednoczonych.
Jesteśmy przekonani, że wykonawcy projektu posiadający kilkudziesięcioletnie doświadczenie w tej materii (np. Leksykon geograficzno-historyczny parafii i kościołów polskich w Kanadzie, red. E. Walewander, t.1-2, Lublin 1992-1993) i profesjonalny zespół badawczy gwarantują rzetelny efekt podjętych wysiłków, które zaowocują uświadomieniem jak najszerszemu gronu odbiorców, jak ogromny wkład duchowy i cywilizacyjno-kulturowy wnieśli nasi rodacy, którzy swoje losy wpletli w historię Stanów Zjednoczonych.
W grudniu 2017 roku został zakończony pierwszy etap projektu „Parafie i kościoły polskie w USA”. Pracami 8 osobowego zespołu naukowców z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II (dr Paweł Sieradzki), Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (prof. Katarzyna Chrudzimska-Uhera, prof. Anna Sylwia Czyż, dr Bartłomiej Gutowski), a także historyków i socjologów z USA (s. Genowefa Potaczała MChr, ks. dr Stanisław Flis) kieruje prof. Jacek Gołębiowski. Przeprowadzili oni szczegółową inwentaryzację fotograficzną i źródłową 22 parafii z kategorii „Polish Cathedrals style”, zlokalizowanych na terenie metropolii Chicago. Objęła ona najcenniejsze parafie i kościoły, m. in.: Św. Stanisława Kostki, Św. Trójcy, Św. Jana Kantego, Matki Bożej Anielskiej, Św. Barbary, Św. Michała Archanioła, etc.
Drugi etap inwentaryzacji fotograficznej i źródłowej w 2018 r. objął Polish Cathedrals w Detroit, Bay City, Grand Rapids, Cleveland, Pittsburghu i Buffalo.
Trudno uwierzyć, że te ogromne i bogato zdobione świątynie zbudowali emigranci, którzy przybyli do Ameryki „za chlebem”. Liczba parafian sięgająca nawet od 10 do 40 tys. wiernych oraz liczba stowarzyszeń i bractw działających przy jednej parafii, często przekraczająca 100 organizacji, obrazuje skalę zaangażowania naszych rodaków w życie religijne i utrzymanie polskości za granicą. Zachowanie języka polskiego i wiary katolickiej było fundamentem spajającym polską diasporę.
Wyniki prac pierwszego etapu zostały zaprezentowane podczas dwóch konferencji naukowych zorganizowanych w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II (1 grudnia 2017) i w Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (8 grudnia 2017). Towarzyszyła im wystawa fotografii obrazujących piękno „Polskich Katedr”, autorstwa Norberta Piwowarczyka fotografika współpracującego z zespołem. Zrealizowane zostały wszystkie założone cele, dzięki wsparciu MKiDN zabezpieczono poprzez digitalizację wiele cennych materiałów źródłowych związanych z istnieniem i działalnością szczególnie ważnych centrów kultury polskiej w Chicago. Ponadto dzięki inwentaryzacji fotograficznej uzyskano kilka tysięcy fotografii ilustrujących architekturę i wystrój obiektów sakralnych, szkół i cmentarzy.
Efekty badań są na bieżąco wprowadzane na stronę internetową poświęconą polskim parafiom i kościołom w Stanach Zjednoczonych kosciolypolskiewusa.com. Przeprowadzona szczegółowa inwentaryzacja umożliwi prowadzenie dalszych badań naukowych, które zaowocują monografiami, syntezami, leksykonami i albumami prezentującymi imponujący dorobek kultury polskiej w Stanach Zjednoczonych.
Polonia amerykańska jest największym, najliczniejszym i najlepiej zorganizowanym skupiskiem narodu polskiego poza Ojczyzną. Liczbę Amerykanów polskiego pochodzenia szacuje się na co najmniej 11 milionów osób. Dziedzictwo kultury materialnej i niematerialnej wytworzone przez polskich emigrantów stanowi bardzo ważną część dziedzictwa narodu polskiego ale także stanowi ważną część wielonarodowej kultury społeczeństwa amerykańskiego.
W wielu dużych ośrodkach miejskich USA ( takich jak Chicago, Detroit, Buffalo, Clevelant, Baltimore, Milwaukee, Pittsburgh etc) Polacy stanowili największą lub jedną z najważniejszych mniejszości etnicznych z ogromnym wpływem na społeczność lokalną. Zabezpieczenie w formie cyfrowej tego ogromnego dziedzictwa jest obowiązkiem współczesnej generacji Polaków w Ojczyźnie i na emigracji.
Zespół naukowców realizujących projekt badawczy „Parafie i kościoły polskie w Stanach Zjednoczonych. Inwentaryzacja fotograficzna i źródłowa. Polish Cathedrals” w roku 2018 wykonał kwerendy źródłowe zakończone zebraniem wyjątkowo cennych archiwaliów dotyczących historii polskich parafii z kategorii „Polish Cathedrals”. Naukowcy pozyskali dokumenty, księgi parafialne, księgi jubileuszowe parafii i kapłanów, źródła do dziejów polskiego szkolnictwa, polskich organizacji i stowarzyszeń oraz prasy. Szczegółowe badania objęły około 40% obiektów wpisanych do harmonogramu badawczego. Przedmiotem przeprowadzonych badań było dziedzictwo kulturowe polskiego wychodźstwa w USA wytworzone przez ponad sto lat w największych i najprężniej działających polskich parafiach, tak ważnych centrach polonijnych jak Buffalo, Cleveland, Chicago, Detroit, Pittsburgh, Grand Rapids, Bay City etc.
Badania kwerendalne zakończyły się sukcesem, pozyskano i zdigitalizowano pokaźne zbiory w postaci źródeł archiwalnych, ksiąg, protokołów stowarzyszeń, bractw, komitetów jubileuszowych i charytatywnych oraz archiwalnych fotografii.
Wykonano także dokumentację fotograficzną zabytków architektury sakralnej i towarzyszących im obiektów (budynki parafialne, obiekty szkolne, audytoria, sale koncertowe, domy stowarzyszeń i bractw oraz budynki organizacji społeczno-politycznych czy gospodarczych).
W roku 2018 w ramach projektu zrealizowano wszystkie założenia zapisane w harmonogramie badań. Nie byłoby to możliwe bez wsparcia sponsorskiego. W chwili obecnej wsparcie finansowe tego dzieła nie tylko umożliwi jego kontynuację ale także konieczną intensyfikację prac która wynika z konieczności spowodowanej lawinowym zamykaniem polskich parafii i rozkładem struktury organizacyjnej Polonii amerykańskiej. Wynika ona z braku napływu emigrantów z Polski, procesu starzenia się wcześniejszych generacji emigrantów i z migracji wewnętrznej, która wyludnia polskie dzielnice.